مو:
موها رشته های باریک، خوش حالت، قابل انعطاف و زیبایی هستند که خداوند به بشر ارزانی داشته است، تا شکل ظاهری انسان زیباتر جلوه کند.
تصور کنید که اگر ما انسان ها مو روی سر و مژه و ابرو نداشتیم، چقدر زشت و بد ترکیب بودیم. از طرف دیگر به طور کلی مو جزء یکی از اعضای مفید برای سلامت انسان به حساب می اید. چرا که از طریق مو، هوا بهتر به بدن انسان می رسد. درنتیجه، آن عضوهایی که هوا بهتر دریافت می کنند سالم ترند و به وظایف محوله خود بهتر عمل خواهند کرد، همچنین انسان از لحاظ جسمی و روحی سالم تر، و با نشاط بیشتری به زندگی خود ادامه خواهند داد.
به طور کلی مو جسمی است مجوف (تو خالی) که از مجرای آن هوا داخل بدن انسان می شود و همانطور که قبلا گفته شد در حفظ سلامت بعضی اعضای بدن نقش مهمی را ایفا می کند.
عنصر تشکیل دهنده ی مو پروتئین فیبری به نام کراتین است که بدن انسان از طفولیت آن را تامین می کند. یعنی تا شش سالگی موها ریزش نخواهد داشت. اما پس از آن ممکن است ریزش مو شروع شود و این امر در افراد مختلف تفاوت دارد. بطور کلی مو در دوران رشد و نمو خود سه مرحله را طی می کند که به مراحل رشد نامساوی معروف می باشد.
1_ لایه ی پوسته ای فوقانی: لایه فوقانی اپیدرم متشکل از سلولهای پوسته ای مرده است.
2_ پاپیلا: این ساختار، مرزی را بین درم و اپیدرم تشکیل می دهد.
3_ لایه سلول قاعده ای: سلولهای جدید پوست در اینجا ساخته می شوند.
4_ عضله ی راست کننده ی مو: کشش این عضله مو را راست می کند.
5_ انتها های عصبی آزاد: انتها های عصبی آزاد متفاوتی به لمس، گرما، سرما و درد پاسخ می دهند.
6_ فولیکول مو: مو ها از فولیکول طی یک سیکل ممتد از رشد، استراحت و از دست رفتن تدریجی خارج می شوند.
7_ ریشه ی مو: سلولهای جدید مو در ریشه ی مو ساخته می شوند.
8_ غده سباسه: سبوم مولی که توسط این غده تشکیل می شود پوست را مرطوب و نسبت به آب نفوذ ناپذیر می کند.
9_ غده ی عرق، اکرین: عرق تشکیل شده توسط این غده به وسیله ی مجرای عرق به سطح پوست حمل می شود.
10_ اپیدرم
11_ منفذ عرق: منفذ، عرق را به سطح پوست آزاد می کند.
12_ تنه ی مو
13-ارتریول (شریان کوچک)
14_ وئول (ورید کوچک)
مرحله اول آناژن و مرحله دوم کاتاژن و مرحله سوم تلوژن نام دارد که در هر مرحله دارای کاری متفاوت است. هر چه به سن فرد افزوده شود قدرت پیاز مو کاهش می یابد و در بعضی اشخاص گاها ممکن است حتی رشد آن متوقف گردد.
همانطور که شرح دادم موها در بعضی نقاط بدن برای زینت و در بعضی برای حفاظت و در بعضی جاها به هر دو منظور روییده می شوند. با کمی توجه می توان دریافت که موها در جاهایی از بدن مرتبا رشد می کنند و احتیاج به کوتاه کردن پیدا می کنند و در بعضی نقاط بدن کوچک و کم رشد باقی می مانند، در صورتی که همه آن ها از یک نوع شریان، از یک نوع غذا و از یک نوع بدن تغذیه می شوند.
سخنی در مورد مو:
بدن انسان در نظاف آفرینش به گونه ای شکل گرفته که از قبل از تولد (دوره ی جنینی) بیشترین نواحی بدنش رت موهای کرک مانندی پوشانیده است.
در طول حیات موها در قسمت های مختلف بدن به اشکال خاص خود بدون این که انسان برای رشد آن ها اراده و یا کوششی به خرج دهد به طور منظم رشد می کنند. موهای بدن انسان به خصوص موهای سر و صورت تا چند روز پس از مرگ هم (بیش از 48 ساعت) همچنان به رشد خود ادامه می دهند. پس انسان قبل از تولد تا بعد از مرگ با موهای بدن خویش همزیستی غیر قابل تفکیکی دارد:
اصول علمی مو:
مو یکی از ضمائم پوست بشمار می آید هر مو از دو قسمت تشکیل شده است. ریشه و ساقه.
آن قسمت از مو که داخل پوست قرار دارد ریشه و قسمت خارج از پوست را ساقه می نامند.بنابراین ساقه به قسمتی از مو گفته می شود که از داخل پوست به خارج رشد کرده باشد.
ساقه پس از خارج شدن از پوست تحت تاثیر نور و عناصر موجود در هوا مانند، اکسیژن، ازت و غیره به یک ماده ی شاخی تبدیل می شود که آن را کراتین می نامند.
کراتین در شاخ حیوانات و همچنین در پوست بدن و ناخن یافت می شود. یک موی سالم روزانه حدود پنچ دهم میلیمتر، هر بیست روز حدود یک سانتیمتر و در ماه حدود یک سانتیمتر و نیم رشد می کند. میزان رشد مو در اشخاص متفاوت و متغیر است.
ضمنا در فصل تابستان به علت تابش نور خورشید و گرما رشد مو سریع تر و در فصل زمستان به علت کمی نور خورشید و سرما رشد مو تا حدودی کم می شود. افرادی که موهای پرپشت و متراکمی دارند، ریشه ی موهایشان معمولا در گروه های دو تا پنج تایی کنار هم به طور مایل قرار گرفته اند.
دوران حیات مو:
دوران حیات مو به طور نسبی از سه ماه تا هفت سال می باشد ولی مژه ها عمر کوتاهی دارند.(بین 6 تا 8 هفته). مو پس از مرگ بلافاصله نمی افتد و معمولا در حدود هفتاد و پنج روز بین مرگ و افتادن آن فاصله زمانی وجود دارد.
وقتی مویی می افتد چنانچه پیاز آن خراب نشده باشد موی جدیدی جای آن خواهد رویید که این موی تازه کاملا خصوصیات موی قبلی را خودهد داشت. به طور کلی توانایی و امکان رویش موی تازه در مردها کمتر و در بانوان بیشتر است و در هر شبانه روز حدودا بین هشتاد تا یک صد تار مو از تمام نقاط بدن می ریزد.
مشخصات مو:
قطر مو: قطر مو با طول عمر تغییر پیدا می کند معمولا در نوزادان و افراد مسن، قطر مو کمتر و در سایر افراد معمولی (نرمال) می باشد. قطر مو به طور متوسط 2 تا 3 دهم میلیمتر بوده و در بعضی اشخاص به پنج دهم میلیمتر یا کمی بیشتر هم می رسد.
تعداد مو: تحقیقا در تمام بدن حدود دویست و پنجاه هزار تار مو وجود دارد که یکصد و پنجاه هزار تار آن روی سر و صورت و یکصد هزار تار دیگر در قسمت های مختلف بدن پراکنده اند.
جنس مو:
موها را از نظر ضخامت می توان به سه دسته تقسیم نمود:
1-موهای نازک
2_ موهای معمولی (نرمال)
3_ موهای ضخیم
1_ موهای نازک: موهای نازک به موهایی گفته می شود که از حد طبیعی نازک تر بوده و لطیف بودن آن ها را می توان با مشاهده و یا لمس کردن تشخیص داد.
2_ موهای معمولی: موی معمولی به مویی گفته می شود که دارای ضخامتی متوسط است. موهای معمولی در مقابل مواد شیمیایی مقاوم می باشند و بعد از رنگ یا دکلره معمولا حالت و زبری موهای ضخیم را پیدا می کنند.
3_ موهای ضخیم: این نوع موها با نگاه و یا لمس کردن کاملا شناخته شده و از موی طبیعی ضخیم تر می باشند.
طبیعت مو: طبیعت موها را می توان به سه دسته تقسیم کرد:
1_ موهای خشک
2_ موهای معمولی
3_ موهای چرب
انواع مو:
در بدن انسان سه نوع مو وجود دارد.
1_ موهای ظریف و کرکی _ در صورت و دست و پا و برخی نواحی دیگر به خصوص در بدن کودکان و بانوان.
2_ موهای زبر و کوتاه _ مانند موهای ابرو و مژه و همچنین موهای داخل بینی و گوش ها.
3_ موهای بلند و نرم _ در سر زیر بغل و غیره.
قابلیت های مو
1_ قابلیت جذب آب_ چنانچه مو در آب یا هوای مرطوب قرار گیرد حدود پنج تا پانزده درصد به قطر آن اضافه می شود. رطوبت مناسب برای مو بین 45 تا 60 درجه است.
2_ قابلیت تحمل وزن _ یک تار موی سالم می تواند حدود 40 تا بیش از 150 گرم وزن را تحمل کند.
3_ قابلیت شکل پذیری _ مو توسط پل های گوگردی خود قابلیت شکل پذیری بسیار بالایی را دارد.
4_ قابلیت کشش _ چنانچه مویی کشیده شود معمولا حدود 10 تا 25 درصد طول خود، کش می آید.
5_ قابلیت رنگ پذیری _ مو به واسطه رنگدانه های خود از استعداد رنگ پذیری بالایی برخوردار است.
شکل طبیعی و ساختمان مو ( نژاد مو)
شکل طبیعی موها برحسب نژاد افراد متفاوت است. ولی به طور کلی می توان آن هارا به سه دسته تقسیم کرد:
1_ موهای صاف
2_ موهای مواج
3_ موهای مجعد
ساختمان اصلی مو از ماده ای به نام کراتین تشکیل یافته که در حکم استخوان بندی آن است.
از نظر فیزیولوژی، مو به پنج قسمت تقسیم می شود:
1_ پوشش خارجی ( کوتیکل)
2_ سفیده ی مو (کورتکس)
3_ دانه های رنگی (پیگمنت ها)
4_ لوله تغذیه (مدولا)
5_ ریشه مو (روت) که خود شامل سه بخش می باشد: حفره، پیاز، پاپیلا.
1_ پوشش خارجی مو ( کوتیکل )
پوشش خارجی عبارت است از یک پوست فلس مانند که تقریبا از هفت لایه روی هم تشکیل شده و درصد اندکی از وزن مو را دارا می باشد و کار آن محافظت از مو در مقابل هوا و شست و شو و عامل خارجی بوده و عمل انعکاس نور را نیز انجام می دهد.
پوشش خارجی مو در حالت عادی فلس های ماهی یا پولک روی هم قرار گرفته اند ولی در صورت تماس با مواد شیمیایی این پولک ها مانند دریچه باز شده و در این زمان است که مواد شیمیایی مانند رنگ و یا دکلره داخل ساختمان مو نفوذ کرده و می توانتد مو را رنگ و یا بی رنگ نمایند.
پولک های مو که بعد از تماس با مواد شیمیایی باز شده اند، مدت چهار شبانه روز طول می کشد تا به حالت اول خود باز گردند. ولی چنانچه موها با یک شامپوی اسیدی شسته شوند این این کار سریع تر انجام می گردد.
2_ سفیده مو ( کورتکس )
کورتکس، آب داخل مو می باشد که پیگمنت های رنگی و لوله مغزی در آن قرار گرفته اند و درصورت کم شدن یا خشک شدن مایع کورتکس، موها موخوره می شوند. در قسمت سفیده ی مو سه نوع پیگمنت رنگی وجود دارد که رنگ تمام موها از مشکی تا بور روشن از این سه نوع پیگمنت تشکیل شده است.
و رنگ آن ها عبارت اند از: قرمز، آبی، زرد، یعنی سه رنگ اصلی. رنگ موهای مختلف به نسبت این سه پیگمنت با هم فرق می کنند. در موهای تیره و مشکی پیگمنت های آبی و در موهای خرمایی پیگمنت های قرمز و در موهای بور پیگمنت های زرد بیشتر وجود دارد.
در موهای تیره تعداد پیگمنت های رنگی زیاد بوده و هرچه مو روشن تر شود تعداد این پیگمنت هت نیز کمتر می شود. کورتکس تا نود درصد از وزن مو را تشکیل می دهد. کورتکس به مو انعطاف و استحکام و قابلیت ارتجاع و کشش می بخشد و در کورتکس است که عملکردهای فیزیکی و شیمیایی نیز صورت می گیرد.
3_ دانه های رنگی مو ( پیگمنت ها )
پیگمنت ها یا رنگ دانه ها، رنگ موها را مشخص می کنند. استحکام و رنگ طبیعی آن ها موروثی بوده و دارای دو رنگ پراکنده ( مخصوص موهای روشن ) و مجتمع ( مخصوص موهای تیره ) می باشند. پیگمنت ها تا سی و پنج سال عمر می کنند و پس از این مدت فرسوده شده و قدرت تولید رنگ را از دست داده و شروع به سفید شدن می کنند.
این نوع سفید شدن طبیعی است و اگر شخصی قبل از 35 سالگی موهایش سفید شود دلایلی مانند وراثت، کمبود مواد غذایی، ناراحتی های فکری، فشار های عصبی و غیره ممکن است داشته باشد. موهایی که به طور غیره طبیعی سفید شده اند چون قدرت رنگ پذیری آن ها بسیار کم است هنگام رنگ کردن باید از سری رنگ های اصلی استفاده نمود.
به عقیده برخی از دانشمندان پیگمنت های رنگی مو از مواد متشکله رنگ در خون بوجود آمده اند: مانند رنگدانه های موجود در پوست بدن. روشنی یا تیرگی موها بستگی به تعداد پیگمنت های هر تار مو دارد.
4_ لوله تغذیه مو ( مدولا )
مدولا لوله مغزی قسمت درونی مو می باشد که عملکرد آن تقریبا نامعلوم است ولی به عقیده برخی از دانشمندان، مو توسط این لوله مغزی از پیاز مو تغذیه می کند. چنانچه به هر علت مدولا خشک شود، آن تار مو طبیعی و سالم نخواهد بود.
5_ ریشه مو ( روت ):
ریشه مو در داخل پوست قرار گرفته و از سلول های زنده و فعال تشکیل یافته که دائما در حال تکثیرند. این تکثیر سلول ها موجب بالا زدن قسمت انتهایی کلاف به طرف خارج شده و رشد مو را سبب می شوند. بنابراین موی تازه توسط تقسیم سلولی شکل گرفته و به صورت ساقه از پوست خارج می شوند، ریشه شامل سه بخش است: حفره، پیاز، پاپیلا.
1- حفره: شکل لوله مانندی است که پیاز و پاپیلا را احاطه می کند و لوله ای است که مو را اهسته به سطح پوست می رساند.
2- پیاز مو: پیاز مو قسمتی از مو می باشد که در داخل حفره قرار دارد.
3- پاپیلا: در عمق پیاز مو برجستگی کوچکی وجود دارد که ان را پاپیلا می نامند. در پاپیلا رشته های عصبی و خونی فروانی وجود دارند و بخاطر همین رشته های عصبی است که اگر مویی کشیده شود درد احساس می شود. ضمنا پیاز مو به وسیله ی مویرگ های خونی موجود در پاپیلا تغذیه شده و رشد و نگهداری مو را سبب می گردد.
اگر پاپیلا به اندازه کافی از بدن غذا نگیرد، پیاز مو ضعیف شده و قدرت نگهداری مو را از دست خواهد داد.چربی مو: در اطراف حفره ریشه مو غدد چربی متعددی وجود دارد که ترشح این غدد از دو جهت برای موها اهمیت دارد اول اینکه به صورت لایه نازکی روی ساقه مو را پوشانده و ان را حفظ می کند، دوم اینکه به مو چربی و درخشندگی می بخشد. این چربی یا سبوم خاصیت اسیدی دارد.
ترکیبات چربی یا سبوم عبارتند از:
1- اب 15 تا 25 درصد
2- اسید های چرب اشباع نشده 40 تا 60 درصد
3- اسید های استریفیه 15 تا 30 درصد.
در پوست سر نیز مانند سایر قسمت های بدن غدد مترشحه ی عرق وجود دارد که ترشحات ان ها هم خاصیت اسیدی دارد.
ساختمان شیمیایی مو
ساختمان شیمایی مو از پروتئین کراتین ترکیب شده که در ناخن و پوست نیز وجود دارد. ترکیبات شیمایی مو به رنگ و نوع مو بستگی دارد. مثلا موی تیره دارای کربن بیشتر و اکسیژن کمتر و موی روشن دارای کربن کمتر و اکسیژن بیشتری است.در ضمن مواد تشکیل دهنده مو در افراد و نژاد های مختلف متفاوت بوده و حتی در یک فرد هم تحت تاثیر عوامل بسیاری مانند غذا، آب و هوا، سن و غیره می تواند متغییر باشد.
همچنین مواد دیگری مانند الومنیوم، کلسیم، پتاس، سدیم، و… به مقدار بسیار کم حدود یک درصد، در مو وجود دارد. به علت داشتن مجموعه ی این مواد است که مو می تواند در مقابل مواد شیمیایی عکس العمل نشان داده، تغییر رنگ یا فرم دهد.
عوامل مهم رشد مو
رشد و سلامت مو بستگی به سه عامل مهم دارد:
1- تغذیه مناسب و کافی
2- رعایت بهداشت
3- فعالیت منظم غدد چربی
ریزش مو ممکن است در اثر عوامل طبیعی یا غیر طبیعی باشد.